Lechyd atgenhedlol a rhywiol – asesiad Llywodraeth Cymru

Mae Llywodraeth Cymru wedi deddfu i’w gwneud yn orfodol i bob plentyn ysgol rhwng 5 ac 16 oed ddysgu am iechyd rhywiol ac atgenhedlol yn yr ysgol, er nad yw’r ddeddfwriaeth hon wedi dod i rym eto. Gwelwyd gwelliannau mewn iechyd rhywiol ac atgenhedlol dros y blynyddoedd diwethaf, gan gynnwys cyfraddau is o feichiogrwydd ymysg pobl ifanc yn eu harddegau, a gwell mynediad at broffylacsis cyn-gysylltiad i atal HIV. Fodd bynnag, mae diffyg gwasanaethau arbenigol yng Nghymru mewn sawl maes sy’n ymwneud ag iechyd atgenhedlol o hyd.

• Mae’r gyfradd beichiogi i’r rhai dan 18 oed yng Nghymru wedi lleihau’n sylweddol dros y blynyddoedd diwethaf. Roedd y gyfradd beichiogi yn7 o feichiogiadau fesul 1,000 o fenywod rhwng 15 a 17 oed ym mis Mehefin 2018, o gymharu â 35.3 ym mis Mehefin 2011.
• Mae menywod ifanc rhwng 20 a 24 oed yn fwy tebygol o gael erthyliad na grwpiau poblogaeth eraill yng Nghymru. Fodd bynnag, mae cyfradd y rhai dan 18 oed sy’n cael erthyliad wedi lleihau’n barhaus ers 2008, gan sefydlogi yn 2018 ar 8.0 fesul 1,000 ac yn 2019 ar 8.1 fesul 1,000.
• Yn ôl y ffigurau diweddaraf sydd ar gael, mae nifer yr achosion o glamydia a siffilis wedi cynyddu ers 2016–17, er bod nifer yr achosion o gonorea a herpes am y tro cyntaf wedi lleihau. Dylid trin y tueddiadau hyn â gofal oherwydd amrywiadau rhwng byrddau iechyd Cymru o ran pa mor gyflawn yw eu data.
• Mae Llywodraeth Cymru wedi cynyddu mynediad at wasanaethau profi am STI ar-lein ledled Cymru.
• Ym mis Mehefin 2020, cadarnhaodd Llywodraeth Cymru y byddai’n rhoi’r cynllun i ddarparu proffylacsis cyn-gysylltiad ar waith yn llawn er mwyn atal pobl rhag dal HIV os yw’n briodol yn glinigol.
• Canfu adolygiad yn 2018 o wasanaethau iechyd rhywiol yng Nghymru fod cynnydd yn nifer y bobl sy’n mynd i glinigau iechyd rhywiol yn rhoi pwysau ar y gwasanaethau a ddarperir, a bod gwahaniaethau rhwng y gwasanaethau a ddarperir ledled Cymru. Ers hynny, gwnaed cynnydd o ran adolygu gwasanaethau yn erbyn safonau manyleb, a datblygu cynllun i wella gwasanaethau iechyd rhywiol lleol.
• Canfu adolygiad o wasanaethau iechyd rhywiol carchardai fod gan bob carchar wasanaethau iechyd rhywiol, ond eu bod yn amrywio o ran y ffordd y cânt eu darparu. Yn dilyn y gwaith hwn, cynhaliwyd y gweithdy iechyd rhywiol cyntaf er mwyn dod â chlinigwyr allweddol sy’n gweithio yn y gwasanaethau iechyd rhywiol mewn carchardai yng Nghymru at ei gilydd.
• Ar hyn o bryd, nid oes clinigau penodol ar gyfer y rhai sy’n camesgor dro ar ôl tro yng Nghymru, a dim ond un canolfan endometriosis arbenigol sydd yng Nghymru. Mewn adolygiad yn 2018, beirniadwyd y gwasanaeth endometriosis a ddarperir mewn gofal sylfaenol, eilaidd a thrydyddol am nad yw’n diwallu anghenion, gan arwain at ddiffyg mynediad at ofal priodol i fenywod ledled Cymru. Ni chafwyd diweddariad ar gynnydd y Grŵp Gweithredu ar Iechyd Menywod a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru i ystyried argymhellion yr adolygiad.
• Yng Nghymru, caiff dau gylch llawn o driniaeth ffrwythlondeb y GIG eu hariannu ar hyn o bryd. Er bod hyn yn is na’r tri chylch a argymhellir gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal (NICE) ar gyfer menywod cymwys, mae’r meini prawf mynediad yn gyson ledled y wlad.
• Mae cynnydd Llywodraeth Cymru o ran ymdrin â’r argymhellion yn adolygiad Estyn, yr arolygiaeth addysg, o addysg perthnasoedd iach yn 2017 wedi bod yn araf, ac ni chyflwynwyd Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru) tan 2020. Yn unol â’r cwricwlwm newydd ar gyfer addysg cydberthynas a rhywioldeb i blant 5–16 oed, bydd addysg rhyw yn orfodol, ond bydd llesiant mislifol drwy gydol taith bywyd yn ddewisol.
• Nid yw Llywodraeth Cymru wedi diweddaru strategaeth iechyd rhywiol 2010–2015 na chyflwyno strategaeth newydd yn ei lle, ac nid yw wedi nodi ei bod yn bwriadu gwneud hynny ychwaith.